کتاب مقالات شمس

مقالات شمس

مقالات شمس تبریزی ، مجموعه‌ای از سخنان و حکایات نغز و دلپذیر است که در دوران اقامت شمس تبریزی در قونیه (از سال ۶۴۲ تا ۶۴۳ و پس از غیبتی کوتاه از سال ۶۴۴ تا ۶۴۵ قمری) بر زبان وی جاری شده، و پس از او توسط مریدان مولانا جلال‌الدین محمد بلخی به‌صورت یادداشت‌هایی پراکنده جمع‌آوری گردیده‌است. از گسیختگی و بریدگی عبارات و مطالب پیداست که این کتاب را شمس‌الدین خود تألیف نکرده بلکه همان یادداشت‌های روزانهٔ مریدان است که با کمال بی‌ترتیبی فراهم نموده‌اند.
به نوشتهٔ بدیع‌الزمان فروزانفر: میان مقالات شمس با مثنوی مولوی ارتباطی قوی موجود است و مولانا بسیاری از امثال و قصص و مطالب مقالات را در مثنوی خود مندرج ساخته‌است.

شمس خود ننوشتن خویش را این گونه توضیح داده‌است: من عادت نبشتن نداشته‌ام هرگز؛ سخن را چون نمی‌نویسم در من می‌ماند و هر لحظه مرا روی دگر می‌دهد.

مطالب موجود در مقالات شمس را می‌توان به چند بخش تقسیم نمود:

•     شخصیت و زندگی و خانواده شمس

•     رابطه شمس با مولانا

•     قصه‌ها و حکایات

•     یادکرد بزرگان

•     آموزه‌ها

اگر برای نسل‌های پیشین، شمس تبریزی چهر‌ه‌ ای مرموز و ناشناخته و فقط یک اسم بوده، اکنون دیگر به مقدار زیادی هم شمس شناخته شده است و هم مقالات شمس، و البته بیش‌تر از راه مقالات شمس (که تندنویسی و تحریر تقریرات او است) به شناخت این عارف مجهول‌القدر راه یافته‌ایم. در مطبوعات فارسی نخستین بار مرحوم فروزان‌فر در زندگی‌نامه مولوی از این مجموعه (مقالات شمس) یاد کرد.

سپس احمد عماد خوشنویس یک نسخه از آن را بدون مقابله و تعلیقات به چاپ رساند (۱۳۴۹) که در موقع خود بسیار مغتنم بود. و اکنون تمام مقالات با مقابله همه نسخه‌های معتبر و تعلیقات ارزنده مصحح در اختیار دلبستگان عرفان و ادب فارسی- به ویژه آنان که می‌خواهند در آثار مولوی با دقت بیش‌تری بنگرند- به رایگان در سایت تک بوک قرار می‌گیرد.

مقالات شمس در همین چاپ مصحح نیز کاملاً روشن و مفهوم نیست چرا که هم خود شمس اصرار داشته موجز و مرموز سخن بگوید و هم کاتب شاید از توان نوشتن همه کلمات درمانده و می‌پنداشته است که آنچه برای خود او واضح است (با توجه به این‌که کلمات را از شخص شمس می‌شنیده و بر تکیه‌ها و تأکیدهای گوینده و فضای مجلس و پیش و پس موضوع وقوف داشته) برای خواننده هم معلوم است، حال آن‌که بسیاری از اشارات شمس امروز برای خواننده روشن نیست.